De sociale zekerheid is ontstaan aan het einde van de Tweede Wereldoorlog, meer dan 75 jaar geleden. De staat heeft een sociaal verzekeringsstelsel opgezet dat gevoed wordt door verplichte bijdragen en dat de burgers bijstaat in de gelukkige momenten van het leven (geboorte, betaalde vakantie) en in de minder gelukkige (uitkeringen bij ziekte, inkomensverlies, …). Het gaat dus om een verzekering die de sociale risico’s gedurende het hele leven dekt op basis van bijdragen van de gemeenschap.
Elke werknemer in loondienst moet een percentage van zijn of haar salaris afstaan om deze “verzekering” op te bouwen. Kortom, iedereen draagt bij volgens eigen draagkracht en ontvangt naar behoefte (rekening houdend met bepaalde maxima).
Als deze regels worden nageleefd, vormt de sociale zekerheid een zeer krachtig instrument in de strijd tegen sociale ongelijkheid.
Maar welke uitdagingen dienen zich aan? Hoe kunnen we de duurzaamheid van dit stelsel garanderen? En wat met Covid-19?
Covid-19 en het benadrukken van het essentiële
Begin 2020 kwam Covid-19 en veroorzaakte de grootste crisis sinds 1945. Naast het leed en de vele dagelijkse ongemakken, heeft deze moeilijke periode essentiële elementen aan het licht gebracht die vaak door onze politici over het hoofd worden gezien:
- Het zijn de werknemers die de economie en de maatschappij draaiende hebben gehouden;
- Het medisch personeel heeft een vitale rol gespeeld in uiterst moeilijke werkomstandigheden;
- De overheid en de sociale zekerheid hebben geprobeerd de economische en menselijke schokken op te vangen;
- Kwalitatieve gezondheidszorg en behoud van de koopkracht zijn twee essentiële voorwaarden om een grote crisis te weerstaan;
- Solidariteit is het cement van onze samenleving.
Niemand kan deze feiten ontkennen. Dus wat is deze sociale zekerheid? Waarom is deze zo belangrijk?
Wat zijn de takken van de sociale zekerheid?
De belangrijkste onderdelen voor werknemers zijn:
- Ziekteverzekering
Deze dekt de kosten van gezondheidszorg en inkomstensverlies om gezondheidsredenen. Zij vergoedt de essentiële medische kosten via de Mutualiteit. De werknemer betaalt alleen het niet-terugbetaalbare deel, dat “remgeld” wordt genoemd. - Pensioenen
Het pensioen wordt berekend op basis van een percentage van het salaris dat gedurende de hele loopbaan werd verdiend. - Federaal agentschap voor beroepsrisico’s (FEDRIS)
Bij een werkongeval of ongeval tijdens woon-werk verkeer betaalt FEDRIS de geneeskundige verzorging en zorgt voor een inkomen tijdens de periode van arbeidsongeschiktheid. FEDRIS treedt ook op in geval van blootstelling aan chemische producten, … die beroepsziekten kunnen veroorzaken. - Werkloosheidsvergoeding
De uitkeringen, beheerd door de RVA, worden over het algemeen betaald via een vakbondsorganisatie. - Tijdskrediet
Dit wordt beheerd door de RVA. - De Rijksdienst voor Jaarlijkse Vakantie (RJV)
Elke werknemer kan genieten van 20 wettelijke vakantiedagen, berekend in verhouding tot de beroepsactiviteit van het voorgaande jaar, door zijn loon te ontvangen (vakantiegeld) en 92% van het loon van de lopende maand (dubbel loon) waarop belastingen worden ingehouden. - Kinderbijslag (groeipakket)
Voor elk kind ontvangt de werknemer een geboortepremie en maandelijkse toelagen.
Daarnaast int de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid (RSZ) de sociale zekerheidsbijdragen. Het beheerscomité van de sociale zekerheid financiert de onderdelen van de sociale zekerheid via de gestorte bijdragen aan de RSZ en alternatieve financiering door de overheid.
De financiering van onze sociale zekerheid
De sociale zekerheid wordt hoofdzakelijk gefinancierd door sociale bijdragen (73%), overheidssubsidies (8%) en andere alternatieve financieringen (BTW-inkomsten, …).
Een deel van het loon van de werknemers wordt immers niet aan hen uitbetaald, maar financiert de sociale zekerheid (RSZ) via persoonlijke sociale bijdragen (13,07%) en werkgeversbijdragen (25%).
Bij wijze van voorbeeld: in 2018 bedroegen de bijdragen voor de RSZ 70,3 miljard euro.
Verlaging van de patronale bijdragen
In de loop der jaren hebben de werkgevers geprobeerd steeds minder aan de sociale zekerheid bij te dragen door verlagingen van de bijdragen te verkrijgen om de tewerkstelling van “doelgroepen” te bevorderen.
Tevens worden bepaalde statuten (studenten, flexi-jobs, …) evenmin onderworpen aan de normale bijdragen.
Het spreekt vanzelf dat deze aanpak de inkomsten van de sociale zekerheid vermindert en bijgevolg de sociale uitkeringen onder druk zet. We zouden het ook kunnen hebben over de verlaging van de vennootschapsbelasting van 34% naar 25%, de vrijstelling van sociale bijdragen voor de eerste werknemer die in dienst wordt genomen, …
Er zijn nog steeds alternatieve loonvormen, zoals cafetariaplannen, waarop bedrijven geen sociale zekerheidsbijdragen hoeven te betalen.
De sociale zekerheid onder druk
Deze sociale zekerheid, die sociale bescherming en een zekere kwaliteit van het bestaan garandeert, wordt op verschillende manieren bedreigd. Wat zijn deze bedreigingen? Laten we de werkelijkheid niet verdraaien en onderscheid maken tussen vooroordeel en werkelijkheid. Uitdagingen, bedreigingen?
- Regionalisering
Sommige politieke partijen beweren dat de sociale zekerheid onder druk staat omwille van een andere regio, een bevolkingscategorie (werkzoekenden, …), terwijl zij tegelijkertijd de financiering verminderen door voordelen toe te kennen (cafetariaplannen, …) aan bedrijven.
Sociale zekerheid is gebaseerd op solidariteit tussen mensen en niet op een regio, een bepaald type inkomen, leeftijd, taal, … Het is een systeem van herverdeling tussen mensen.
Het is waar dat er meer werkzoekenden zijn in het zuiden van het land, maar het is ook waar dat de gevolgen van de vergrijzing zich meer voordoen in het noorden.
Het splitsen van de sociale zekerheid is daarom geen goed idee.
Welk systeem wordt efficiënter door zijn fundamenten te verkleinen? - De privatisering
Sommigen pleiten voor de ontwikkeling van particuliere verzekeringen om een bepaalde sociale zekerheid te garanderen. We kunnen maar één ding vaststellen: dit proces verbreedt de kloof tussen de verschillende sociale lagen en werkt niet (gebrek aan kennis bij de werknemers om de juiste keuzes te maken, …).
Een voor de hand liggend voorbeeld is de VS, waar de gezondheidszorg in wezen geprivatiseerd is. Wat zien we daar? Een ongelijke toegang tot de gezondheidszorg, een lagere levensverwachting van 3 jaar vergeleken met ons.
Het basiselement van onze collectieve sociale zekerheid is de solidariteit, die een solide bescherming tegen sociale risico’s garandeert. - Het gebrek aan inkomsten
Als de manier waarop de sociale zekerheid wordt gefinancierd niet snel wordt herzien, dan zal deze gewoon imploderen. De bestaande besparingslogica heeft veel onderdelen van onze sociale zekerheid verminderd (verlaging van de werkloosheidsuitkeringen, …).
20% van de bijdragen is verdwenen ten gevolge van verlaging van de bijdragen, extralegale voordelen, alternatieve verloningen (eco cheques, …) of andere cafetariaplannen.
De federale regering compenseert deze verliezen gedeeltelijk, maar onvoldoende.
- Misbruik van de sociale zekerheid
De voortdurende aandacht voor de uitgaven in de sociale zekerheid en niet voor de inkomsten, is een wapen dat wordt gebruikt om de ene groep tegen de andere op te zetten EN om te pleiten voor besparingen. Naast de lonen wordt de sociale zekerheid voor 30% door de staat gefinancierd.
Laten we dit onthouden: snijden in de begroting van de sociale zekerheid betekent snijden in de ziekte-uitkeringen, de terugbetaling van ziektekosten, de pensioenen, … - Sociale evoluties
Onze samenleving verandert en veel mensen hebben onvoldoende sociale bescherming vanwege hun privé- en/of beroepsleven: steeds meer eenoudergezinnen, minder volledige beroepsloopbanen, meer deeltijds werk, … - Vergrijzing van de bevolking
Het is waar dat de levensverwachting toeneemt en op de pensioenen drukt, maar dat is geen reden om ons socialezekerheidsstelsel en de arbeidswereld te ontmantelen. Er is een toekomstvisie nodig om de middelen te vinden om te voorzien in de nieuwe behoeften die gepaard gaan met de vergrijzing.
- De klimaatverandering
De grootste uitdaging van de komende decennia is de overgang naar een klimaat neutrale samenleving. Die noodzakelijke hervormingen zullen vergezeld moeten gaan van sociale maatregelen om kansarme gezinnen te helpen bij de overgang en om bij het dragen aan de onvermijdelijke kosten die met deze verandering gepaard gaan.
Een zeer of veel te ingewikkelde verzekering …
Ons sociaal stelsel is zeer ingewikkeld geworden; in een dergelijke mate dat het moeilijk wordt om er de weg te vinden, hetgeen een negatief beeld geeft. En hoe kunnen we het imago verbeteren als we alleen maar horen praten over besparingen, niet-nabijheid, niet-diensten van de instellingen, …
Wat wil ABVV (BBTK)?
ABVV (BBTK) wil de sociale zekerheid verankeren, versterken en verdiepen, een sociale zekerheid die aan iedereen te allen tijde de garantie van bescherming biedt. Hoe dit bereiken?
- Federale sociale zekerheid
Iedere burger moet dezelfde sociale bescherming kunnen genieten, ongeacht waar hij of zij woont. Hoe breder de basis, hoe beter de sociale zekerheid georganiseerd zal zijn. - Sociale en groepsverzekeringen
Aanvullende en particuliere systemen vergroten de ongelijkheid. Als één van deze systemen faalt, neemt het collectieve systeem het over. - Sterke overheidsinstellingen
Er werden drastische besparingsmaatregelen toegepast op instellingen zoals de RSZ, de RVA, de FPD, … Een sterk sociaal zekerheidsstelsel kan echter alleen worden bereikt als deze instellingen in stand worden gehouden of zelfs worden versterkt, terwijl hun administratiekosten lager liggen dan in de particuliere sector.
Een gemeenschappelijk beheer van de sociale zekerheid garandeert een langetermijnvisie en een zekere stabiliteit omdat de invloed van politieke inmenging wordt afgezwakt. - Een duurzaam en degelijk financieringsplan
Om stabiel te zijn, moet de sociale zekerheid geherfinancierd worden.
Hoe dan ?
– Het versterken van het financieringssysteem via sociale bijdragen door het creëren van kwaliteit, een herziening van de verlagingen van de sociale bijdragen, een rem op low cost banen, een moratorium op cafetariaplannen, …
– Het verzekeren van stabiele financieringsbronnen door de toewijzing van de staat te verhogen, …
– Het heroriënteren van de verlagingen van de werkgeversbijdragen.
Een verzoek om een vermindering van de werkgeversbijdragen moet uitzonderlijk blijven en vooraf grondig worden geanalyseerd. Als het wordt toegekend, moet het worden gecompenseerd door openbare publieke middelen.
– Het herzien en eerlijker maken van de bijzondere sociale zekerheidsbijdrage (BBSZ)
Ter herinnering: de BBSZ (die dateert uit de jaren negentig) is verschuldigd door alle werknemers, op voorwaarde dat brutosalaris is hoger dan 1.950 EUR/maand.
ABVV en BBTK eisen dat deze bijdrage wordt geïndexeerd, veralgemeend en ook toegepast op het inkomen van zelfstandigen, ondernemingen, …
– Afschaffen van oneerlijke belastingvoordelen (belastingverlaging tweede huis) en deze herinvesteren in sociale zekerheid.
– Sociale en belastingfraude doeltreffend bestrijden door de inspectiemiddelen te versterken. - Wat zijn de meeste dringende verbeteringen?
– De minimumuitkeringen moeten worden verhoogd tot 10% boven de armoedegrens.
– Sociale premies geïnd op het totale brutosalaris (niet het geval bij de zelfstandige).
– Harmonisatie van de berekeningspercentages ongeacht de gezinssituatie.
– Aanpassing van de salarisplafonds aan de reële evolutie van de lonen.
– De koppeling aan welzijn is essentieel.
– De afschaffing van onnodige loononderhandelingen en een automatische aanpassing van de ontwikkeling van de welvaartsenveloppe.
– … - Andere eisen
Een haalbaar einde van de loopbaan, fatsoenlijke pensioenen, gegarandeerde werkloosheidsuitkeringen, eerlijke regels voor werknemers die arbeidsongeschikt of invalide zijn, toegankelijke en kwalitatief goede gezondheidszorg.
De sociale zekerheid, onze sociale verovering
De door de werknemers veroorzaakte “opstandige” bewegingen waren de echte drijvende kracht achter het ontstaan en de ontwikkeling van de sociale zekerheid die wij vandaag kennen.
De recente economische crisissen en faillissementen hebben de doeltreffendheid ervan op gevaarlijke wijze ondermijnd en een aantal begunstigden, dat wil zeggen een aantal van ons, in gevaar gebracht.
Het versterken en ontwikkelen van deze in de loop der tijd opgebouwde sociale verovering zal het enige alternatief zijn om het welzijn en de veiligheid van allen te waarborgen.
Als je vragen hebt of meer informatie wenst, kan je een e-mail sturen naar feedback@redbel.be of rechtstreeks contact opnemen met een van onze afgevaardigden.
Alle artikels kan je terugvinden op onze vernieuwde website www.redbel.be
